18’inci yüzyılda Fransız İhtilali ile düşünce alanında, Sanayi Devrimi ile ekonomik alanda gerçekleşen yenilikçi hareketler ve sosyal dalgalanma 19.yy’da Avrupa haritasında değişimlere yol açmıştır. Milliyetçilik kavramı geliştikçe çok uluslu imparatorlukların sonu gelmeye başlamış, ekonomik yönden ise sanayi devrimini gerçekleştiren ülkeler hammadde ve pazar arayışına girmişlerdir. Osmanlı Devleti 1700’lü yıllardan itibaren duraklama ve akabinde çöküş dönemine girmesi, savaşlardaki mağlubiyet ve toprak kayıpları ile gücünü kaybetmişti. Üzerinde farklı tasarruf planları geliştiren sömürge arayışındaki devletlerce Balkan Savaşları sonrasında Osmanlı Devleti’nin geniş topraklarının nasıl paylaşılacağı sorunu ortaya çıkmıştı.
Stratejik değeri dolayısıyla Boğazların sömürgecilik yarışı ve sömürge yolları açısından önemi büyüktü. Boğazlara kimin egemen olacağı çözülmesi gereken büyük bir sorundu. Boğazların güçlü bir devletin hakimiyeti altına girmesi, eğer bu devlet kendileri değilse, söz konusu devletlerin emellerine uymuyordu. Anlaşmazlıklar masa başında çözülemeyince artan siyasi gerginlik ile Avrupa’da 28 Haziran 1914’te Avusturya-Macaristan Veliahtı Arşidük Franz Ferdinand bir Sırp tarafından öldürülünce I. Dünya Savaşı’nın kıvılcımı patlamış oldu ve kutuplaşmış Avrupa’da bloklar arası savaş ilanları ard arda gelmeye başladı.
Avrupa’da başlayan karşılıklı savaş ilanları sonrasında Osmanlı Devleti, Boğazın Savunma Planını harekete geçirdi. 4 Ağustos’tan itibaren boğazda mayın hatları oluşturulmaya başlandı. 27 Eylül’den itibaren ise boğazlar tüm deniz ulaşımına kapandı. 3 Kasım 1914’te Fransız ve İngiliz savaş gemileri boğaz girişindeki tabyalara bir taarruz gerçekleştirdi. Seddülbahir Kalesinin cephaneliğinin isabet alıp havaya uçmasıyla Çanakkale’nin İlk Şehitleri verilmiş oldu. Bu bombardıman Osmanlı Devleti açısından uyarıcı nitelikte olmuştu zira Müttefiklerin hedefini belli etmişti. İngiliz Deniz Bakanı Churchill’in Boğazların donanma yoluyla zorlanması konusundaki ısrarı ile İngiliz savaş konseyinde Çanakkale Harekatı kabul edildi.
15 cm’lik bir obüs bataryası ve Türk askerleri
Nusret Mayın Gemisi
Boğaza ilk taarruzun 19 Şubat 1915’te gerçekleşmesi kararı alındı. İngiliz ve Fransız savaş gemilerinden oluşan filo, boğaz girişindeki tabyaları bombalamış; lakin hedeflenen gayelere bu harekatta ulaşamamıştır. Akşam 17.30 sularında filo geri çağrılmıştır.25 Şubat 1915’te ise müttefikler yeni bir harekat ile Orhaniye, Kumkale, Ertuğrul ve Seddülbahir tabyalarına taarruz ettiler. Akşama doğru boğaz girişindeki bataryalarımız susturulmuştu. Bu bombardımanlar esnasında Birleşik filonun Erenköy Koyunda manevralar yaptığı gözlemlenmişti. Bunun üzerine çok önce başlayan mayın hatları tesis etme işi, 7/8 Mart gecesi Nusret mayın gemisinin gizlice Erenköy Koyunda kıyıya paralel konumda, 26 mayından oluşan 11. Mayın hattını oluşturması ile tamamlandı. Bu mayın hattı 18 Mart’ta kader değiştirici bir rol oynayacaktı.
18 Mart 1915’teki Harekat Planı ilk gün boğaz kıyısındaki tabyaların susturulması ve mayın hatlarının açılması suretiyle Marmara’ya geçmek şeklindeydi. Her ne kadar 18 Mart Boğaz Muharebesi olarak anılsa da aslında taraflardan yalnızca biri deniz kuvvetiydi. Birleşik Filo’nun karşısındaki Türk kuvvetleri Başkomutanlığa bağlı Müstahkem Mevkii idi. Harekat sabah 08.15’te Queen Elizabeth’in direğinde görülen ileriye hareket işareti ile başladı. Filo 3 hat şeklinde düzen almıştı. Sabahtan öğlene kadar birinci hattaki gemiler uzun menzilli toplarıyla tabyaları bombardıman etmeye başladı. Tabyalarımızın kısa menzilli topları bu ateş karşısında sessiz kalınca Amiral de Robeck öğleden sonra ikinci hattı ilerletti ve bombardıman devam etti. Üçüncü hattaki daha eski savaş gemileri de ilerleyip Türk topçusunun menziline girdiğinde durum değişmeye başladı. Türk topçusu tarafından ateş altında kalan gemiler geri çekilmeye başladılar. Dönüş manevrası yapılan alandaki mayın faktörü filonun çekilişini büyük oranda etkiledi. Savaş gemilerinden Bouvet, Irresistable ve Ocean battı; Inflexiable, Gaulois, Suffren, Agememnon ise ağır hasar aldı.
Kraliyet Donanması zırhlısı HMS Irresistible'ın batışı (18 Mart 1915)
17.00 sularında Amiral de Robeck bir mayın tarlası içinde olduklarını anladı, harekata devam edemeyeceğini anlayarak geri çekilme emri verdi. Büyük boğaz harekatında zafer, tabyalarımızdaki Türk topçuları ve boğazın kalbine ustaca döşenen mayın hatları sayesinde Türklerin oldu. Kazanılan bu zaferde, çelik zırhlara bürünmüş, her yönüyle teknik üstünlüğe sahip armadaya karşı, tabyalarda can siperane mücadele veren Seyit Onbaşı gibi kahraman topçularımızın şahsında görev yapan tüm topçularımızın, boğaz kıyılarına yerleştirilen gizli obüs bataryalarının, mayınların ve nihayet Türk askerinin savaş kabiliyetinin büyük payı vardır.
